مقدمه

قرن بیستم شاهد دو انقلاب در صحنه‌ تولید بود. انقلاب اول را پس از جنگ جهانی اول هنری فورد و آلفرد اسلون پی ریزی کردند که منجر به ظهور تولید انبوه و پایان عصر تولید صنعتی ( تولید دستی) شد و انقلاب دوم توسط «تاایچی اهنو» در شرکت خودروسازی تویوتا صورت گرفت که با محوریت حذف اتلاف، اتمام عصر تولید انبوه و زایش تولید ناب را در پی داشت. پس می توان سه مرحله را در شیوه‌های تولید در نظر گرفت :
1- تولید دستی (مبتنی بر حرفه و هنر): در این شیوه تولید، کارگران ماهر با به کارگیری ابزار آلات ماشینی چند کاره، محصولاتی غیراستاندارد را در حجم کم و تنوع بالا به صورت سفارشی برای خریدارانی خاص تولید می کردند. طبیعی است که این ویژگی منجر به قیمت زیاد محصول می شد. امروزه در ساخت ماهواره ها، سفینه های فضایی و مشتریان با سلیقه های خاص این شیوه کاربرد دارد. 
2- تولید انبوه: این شیوه تولید اولین بار توسط آدام اسمیت در قرن هیجدهم مورد تحلیل قرار گرفت و برتخصص و تقسیم کار و مفاهیمی چون مقیاس اقتصادی تولید و شیوه های تجزیه و تحلیل هزینه و سود و حجم فعالیت تاکید دارد. از ویژگیهای دیگر این شیوه تولید این است که محصول توسط متخصصان طراحی و بوسیله کارگران غیرماهر تولید می شود. نیروی کار به آموزش کم احتیاج دارد و سازماندهی به صورت ادغام عمودی کامل است. تنوع محصولات نیز محدود است ولی به خاطر حجم بالای تولید روند قیمتها نزولی است .
3- تولید ناب: زادگاه تولید ناب، شرکت تویوتا در جزیره ناگویای ژاپن است. در دهه 1930 ای جی تویودا با مهندس شرکت (تاایچی اهنو) به آمریکا سفر کرده و از شرکت اتومبیل سازی فورد بازدید کردند و به این نتیجه رسیدند که اصول تولید انبوه قابلیت پیاده سازی در ژاپن را ندارد زیرا این سیستم پر از اتلاف است. بر این مبنا، آنها شیوه جدیدی را که بعدها «ناب» نام گرفت ایجاد کردند.
انجمن ملی استاندارد و فناوری در وزارت بازرگانی آمریکا تولید ناب را این‌گونه تعریف کرده است: «یک راه حل نظام‌مند برای شناسایی و از بین بردن اتلافها ( فعالیتهایی که دارای ارزش افزوده نیستند) از طریق بهبود مستمر و به جریان انداختن تولید درست در هنگامی که مشتری به آن نیاز دارد. این فلسفه تولیدی در پی کمال و بی نقص کردن سیستم های تولیدی است». تولید ناب به اسامی دیگری چون: «تولید روان»، «سیستم تولید تویوتا» و «تولید بهنگام» نیز نامیده می شود. این تولید از این رو ناب نامیده می شود که در مقایسه با تولید انبوه همه چیز را به میزان کمتر مورد استفاده قرار می دهد. اصول تولید ناب اهداف نامحدودی را برای سیستم در نظر می گیرد: نزول پیوسته قیمت تمام شده، به صفر رساندن ضایعات و تنوع بی پایان محصولات. این شیوه تولید یک سیستم کامل است که از فلسفه بهبود مستمر استفاده می کند و با بهره گیری از فرهنگ کار تیمی سعی در تحلیل اتلافهای موجود در فرایند تولید و حذف آن ها دارد. ازویژگی‌های چنین سیستمی کاهش زمان تولید، کارایی بهتر پرسنل، کیفیت بالاتر، عمر بیشتر ماشین آلات و کاهش در سطح موجودی و هزینه های سربار است

مفهوم تکنولوژی

تكنولوژي، مفهومي بسيار وسيع تر از ماشين آلات و تجهيزات دارد و انواع و اجزاي گوناگوني را در بر مي گيرد. چون عمليات يك مجموعه بر هم اثر مي گذارند، لذا انواع تكنولوژي هاي مورد استفاده در مجموعه، بر نتايج حاصل از يكديگر اثر مي گذارند و هماهنگي بين اين تكنولوژي ها لازم است تاسازمان به كارآيي و اثربخشي مطلوب دست يابد. پيشرفت نامتناسب در يك جزء از اجزاي يك تكنولوژي ، به علت ناهماهنگي با اجزاي ديگر موجب كسب نتيجه دلخواه نمي شود.

بقا و رشد يك مؤسسه به «توان رقابتي» آن مؤسسه در انجام فعاليت هاي خود و ايجاد مازاد بستگي دارد. توان رقابتي موسسه نيز به تكنولوژي هاي مورد استفاده اش بستگي دارد. بنابراين تكنولوژي و پيشرفت تكنولوژي هاي مهم در فعاليت هاي يك مؤسسه كليد موفقيت آن مؤسسه است .

هر چقدر يك تكنولوژي در ايجاد مزيت رقابتي در يك مؤسسه مهم تر باشد، توسعه آن تكنولوژي براي موسسه از اهميت بيشتري برخوردار است. و برعكس، اگر يك تكنولوژي در افزايش توان رقابت و ايجاد مزيت براي يك مجموعه مؤثر نباشد، پيشرفت آن براي آن مجموعه ارزشي ندارد و لذا به طور مستمر از طرف آن مجموعه حمايت نمي شود .

برنامه ريزي و اولويت بندي براي توسعه و پيشرفت تكنولوژي يك مجموعه بايد با توجه به نقش و اهميت فعاليت ها در ايجاد توان رقابتي در مجموعه انجام شود تا توسعه تكنولوژي به بهبود راندمان در انجام آن عمليات و افزايش مازاد توليد توسط مؤسسه منجر شود و امكان تخصيص منابع بيشتري براي توسعه هاي بعدي تكنولوژي را فراهم آورد .

نقش مديريت در افزايش سطح تكنولوژي

مديريت هر مجموعه با تدوين هدف ها، تنظيم برنامه ها و تخصيص منابع، سازماندهي، تامين و پرورش نيروي انساني، ايجاد انگيزش و رهبري و سرانجام، نظارت و ارزيابي فعاليت هاي يك مجموعه در بقا و رشد و تحول آن مجموعه نقش اساسي دارد. تكنولوژي و پيشرفت هدفمند آن، كه از عوامل مهم بقا و رشد يك مجموعه است، نيز تحت تأثير نقش مهم و تعيين كننده مديريت است. نقش مديريت در انتقال و توسعه تكنولوژي فقط در سطح بنگاه ها و مؤسسات اقتصادي، اجتماعي مهم نيست. بلكه مديريت در سطوح مختلف اداره جامعه در انتقال و توسعه تكنولوژي نقش دارد.

سازمانها دريافته اند كه براي رويارويي با پديده ها و مشكلات جديد، ارائه كالاها و خدمات با كيفيتي بالاتر، و سرانجام تامين خواسته هاي مشتريان ، بهترين راه اين است كه بين كاركنان هماهنگي و ايجاد انگيزه كنند.

منشاء توليد چابک:

در سال 1991 دانشگاه لي هاي، با حمايت مالي نيروي دريايي ايالات متحده ي امريکا به همراه مؤسسه آيکوا مطالعاتي بر روي 13 سازمان توليد کننده ي بزرگ جهان شامل جنرال موتور، جنرال الکتريک و... انجام دادند که هدف از مطالعه ي فوق، پاسخ به اين سؤال بود که سازمان موفق در سال 2006 داراي چه ويژگي هايي خواهند بود.

توليد چابک، يک سيستم توليد با قابليت هاي فوق العاده براي رسيدن به تغييرات سريع بازار است. سيستم توليدي به سرعت بين مدل هاي محصول يا بين خطوط توليد جا به جا شده و به تقاضاي قشري در زمان واقعي به صورت ايده آل پاسخ مي دهد.

چابکي در اصطلاح عملياتي، عبارت است از ترکيبي از چند شرکت که هر کدام داراي مهارت ها و شايستگي هاي خاص خود بوده و با هم همکاري مشترک عملياتي دارند.

مضامين کليدي در مفهوم چابکي:

براي چابکي در سازمان، چهار مفهوم کلي تعريف مي شود:

1) مديريت شايستگي هاي کليدي

2) سازمان هاي مجازي

3) قابليت نوسازي سازمان

4) سازمان دانش محور

مديريت شايستگي هاي کليدي:

شايستگي هاي کليدي نيروي انساني عبارتست از: مهارت ها، معلومات، رفتارها و تجربه ها، با سرمايه گذاري در تعليم و تربيت نيروي انساني مي توان شايستگي هاي کليدي کارکنان و در نتيجه قابليت هاي سازمان را افزايش و توسعه داد. ايجاد شايسته محوري، کار چندان ساده اي نيست. مديريت بايد مسئوليتي منحصر به فرد در قبال مهارت هاي اصلي و نيز سبک دانش و معلومات در سازمان برخوردار باشد.

سازمان هاي مجازي:

سازمان هاي مجازي در فرهنگ مديريت واژه اي نو است که شکل و گونه ي جديدي از سازمان را معرفي مي کند. از ويژگي هاي سازمان مجازي مي توان به رقابت جهاني، ايجاد انگيزه در نيروي انساني، تأکيد بر نرم افزار به جاي سخت افزار و... نام برد.

قابلیت تجديد ساختار:

سازمان هاي چابک به آساني مي توانند تغيير قابل توجهي را در تمرکز، متنوع سازي و... در رسيدن به يک هدف مخصوص ايجاد کنند. به گونه اي که اين امر بتواند فرصت هاي گران بهايي را براي سازمان به وجود آورد و کليد اين امر، ايجاد يک برنامه استراتژيک است که نقشه ي وسيعي از توانايي ها و قابليت ها را نمايان مي کند.

سازمان دانش محور:

صاحب نظران تعاريفی را از دانش در سطح سازمان ارائه کرده اند که شامل تجربه هاي افراد سازمان، گزارش ها، بانک هاي اطلاعاتي و پرونده هاست. سازمان هايي که قصد چابک شدن را دارند بايد نيروهاي تربيت شده و انگيزه ي خوب را با يک مجموعه ي درست از مهارت ها ارتقاء دهند. به گونه اي که جزء جدانشدني از استراتژي شرکت قلمداد شود.

شيوه ي بازاريابي در سازمان هاي چابک:

1- استفاده از بازاريابي تهاجمي

2- ارائه جايگزين خوب براي محصولات رايج

3- معرفي محصولات جديد به بازار

4- خدمات پشتيباني در سرتاسر چرخه ي حيات محصول ارائه شود.

اتلاف و تولید ناب
از دیدگاه تاایچی اهنو، اتلاف، هر فعالیتی است که منابع را مصرف کند ولی ارزشی برای مشتری خلق نکند. قدرت ناب در این است که یک «جریان ارزش» را از دید مشتری لحاظ کرده و در یک رهیافت سیستماتیک به مرحله عمل در آورد. محور اقدامات ناب، حذف جامع اتلافهایی شامل این موارد است:
این اتلاف‌ها توسط ابزارهای آماری کنترل فرایند شامل شش سیگما، شناسایی و پس از ریشه یابی با چراهای پنج‌گانه در یک فرآیند بهبود مستمر حذف می شوند .
ارزیابی تغییرات در جهت تولید ناب (عناصر تولید ناب )
با در نظر گرفتن اصول اساسی ناب می‌توان این مراحل را برای اجرا در نظر گرفت :
تعیین دقیق ارزش هر محصول‌، شناسایی جریان ارزش محصولات (زنجیره ارزش مشتری) ،‌‌ حرکت بدون وقفه در این مسیر، سیستم کششی و تعقیب کمال. به منظور ارزیابی تغییرات در جهت تولید ناب باید مولفه هایی را لحاظ کرد که عبارتند از :
حذف اتلاف (یعنی‌هرچیزی که مشتری نمی خواهد برای آن بهایی بپردازد)  1-
بهبود مستمر توسط حلقه های کیفیت و سیستم پیشنهادات   2-
عیوب صفر که لازمه کیفیت است   3-
4- سیستم کششی به جای فشاری (جریان فرایند براساس نیازها و تمرکز بر خروجی و سنجش تطابق با خواست‌های مشتری به جای تمرکز بر ورودی ) . 
5-تیم های چندکارکردی (که منجر به کاهش تعداد سطوح سازمانی می شود) .  
) 6-به هنگام بودن (به معنای کوتاه کردن زمان سفارش
7-مسئولیتهای غیرمتمرکز و وظایف تلفیقی (که بوسیله افزایش محتوای کاری و کاهش نیروی نظارتی و نیروی کار غیرمستقیم صورت می گیرد ) . 
. 8- کنترل کیفیت در حین فرایند به جای بازرسی در انتهای فرآیند
9-تنظیم سریع دستگاهها به خاطر تنوع تولیدات وبالا بودن تعداد دفعات تولید 
) 10-شبکه‌ی تامین (ارائه‌ بازخورد به عرضه کننده و رابطه برمبنای سود دو طرفه 
سیستم نگهداری و تعمیرات جامع پیشگیرانه 11-
12-تولید محموله های کوچک (سفارشهای کم ) 
13-منابع قابل انعطاف (نیروی کار با گستره متنوعی از مهارتها و تخصصها و تجهیزات چند کاره برای تولید محصولات متفاوت در دستگاه های مشابه ). 
 
14-رضایت مشتری (هم رضایت مشتریان درونی که کارکنان هستند و هم تامین رضایت مشتریان بیرونی).
15-انتقال هوش انسانی به ماشین آلات خودکار  
نقاط ضعف تکنیک ناب
به منظور داشتن یک دید جامع می‌بایست ضمن لحاظ کردن تمام محاسن و مولفه‌های مذکور، به ضعف های آن نیز در مقایسه با مهندسی ارزش توجه نمود. بعضی از این نقاط ضعف عبارتند از:
-تکنیک ناب ممکن است بدون سنجش منطقی نتایج، ریسک را افزایش دهد
-تکنیک ناب ممکن است نتواند مستندات کافی جهت سود در بازار کسب و کار برای حسابداری سنتی ارائه دهد .
-به هنگام مواجهه با مسایل پیچیده مکرر و متقابل با محدودیت هایی مواجه است زیرا روش سعی و خطا را در پیش می گیرد .
س-سیستم فروش ناب و همین طور آموزش کارکنان و متناسب کردن سیستم سازمان با اهداف ناب ممکن است مجموع هزینه ها را افزایش دهد .

نتیجه گیری:

لازمه رقابت در دنیای تولید کنونی بهره گیری از مدیریت اثر بخش و کارامد،استفاده از فنون، ابزارها ، تکنولوژی پیشرفته و ایده های جدید ناب است. در نیمه دوم قرن بیستم، تولید کنندگان جهان با رقبایی جدید مواجه شدند که با نیمی از سرمایه و امکانات لازم، محصولات را با کیفیتی بهتر، تنوعی بیشتر و با قیمتی پایین تر به بازارجهانی عرضه می کردند. یکی از این تکنیک های جدید تولید ناب است که برخاسته از صنعت خودروسازی است که تحولی شگرف در صنایع مختلف ایجاد کرده است .

 تولید ناب در واقع شیوه تولیدی است که ضمن به کارگیری فواید تولید انبوه و تولید دستی، با هدف کاهش ضایعات و حذف هر فعالیت بدون ارزش افزوده شکل گرفته است. بر این مبنا تکنیک ناب با کمک مجموعه ابزارهای خود می‌تواند نقش بنیادینی در اصلاح و بهبود فرایندها داشته باشد .

منابع :

www.parsmodir.com/dp/product.php

www.system.parsiblog.com

پایگاه مقالات علمی مدیریتی دکتر روح ا.تولایی ونیز اینترنت در زمینه های تکنولوژی وتولید ناب .

اشتراک گذاری پست در شبکه های اجتماعی