کاهش تولید در جهان به دلیل شیوع کرونا ویروس ریسک‌های منفی قابل توجهی به همراه  دارد. بحران کرونا، زنجیره تامین جهان شامل چین و کشورهای صنعتی را به شدت دچار چالش نموده است و تقاضای نهایی برای کالاها و خدمات کاهش یافته است (شوک‌های کوتاه مدت عرضه و تقاضا). ارزش سهام در اکثر کشورهای جهان در حال افول است، عرضه و تقاضای بازار  نفت در حال تغییر است. همچنین کشورهای مختلف در مراحل مختلف بیماری کرونا هستند، بنابراین ریسک بازگشت بیماری هم وجود دارد و زمان پایان کامل بیماری در جهان نامشخص است.

۲) سطح ملی/اقتصادی

کاهش صادرات به سایر کشورها بر کم شدن درآمدهای کشور تاثیرگذار است. کاهش درآمدهای مالیات از کسب و کارها بر محدود شدن منابع درآمدی اصلی دولت هم موثر است. از طرفی هزینه‌های دولت به واسطه تخصیص بودجه‌های بهداشتی و درمانی افزایش یافته است. در نتیجه این ریسک وجود دارد که به دلیل کسری شدید بودجه دولت، کمّیت و کیفیت کمک های دولتی برای رفع موانع پیش روی کسب ‌و کارها به شدت تحت تاثیر قرار گیرد. همچنین زمان عادی سازی فعالیت تمام اصناف نامشخص است، عدم فعالیت بخشی از صنایع و کسب و کارها بر حجم کلی فعالیت های اقتصادی تاثیر دارد.

۳)سطح صنعت/کسب و کار

شرکت‌ها با مشکلات فراوانی در زنجیره تامین مواد اولیه و لجستیک، کاهش فروش و بهره‌وری مواجه هستند (بخش عرضه). همچنین نگرش و انتظار مشتریان در حال تغییر است (بخش تقاضا) که پیامد آن افزایش ریسک‌های کسب‌ وکارها است. کسب‌وکارهای فروش آنلاین، تولیدکنندگان محصولات غذایی و بهداشتی و شرکت‌هایی که قابلیت دورکاری دارند ریسک پایین‌تری را تجربه می‌کنند. سایر کسب و کارها ریسک متوسط تا زیادی خواهند داشت. همچنین احتمال ورشکستگی کسب و کارها را افزایش یافته است. 

بخش دوم: استراتژی های تاب آوری در مدیریت بحران

تاب‌آوری به کسب‌وکارها کمک می‌کند در هر شرایطی بتوانند به فعالیت خود ادامه دهند. تاب‌آوری در مفهوم شرکتی به معنی توانایی مقاومت در برابر بحران ها و ریسک فاکتورها است. تاب‌آوری در کسب‌وکارها عبارت است از توانایی های ساختاری و سیستمی که باعث می‌شود شرکت‌ها ظرفیت لازم برای مقابله با بحران‌ها را داشته باشند. تاب‌آوری قابلیت‌هایی برای کسب‌وکارها بوجود می‌آورد که بتوانند با وجود شرایط نامطلوب به بقا ادامه داده و در مسیر بازگشت و رشد قرار گیرند. ظرفیت تاب‌آوری به بقای بلندمدت شرکت کمک می‌کند.

استراتژی، کسب‌وکار یک شرکت را  در برابر ریسک های بالقوه حمایت می کند و به برنامه ریزی برای تاب‌آوری و بقا در شرایط آشفته کمک می کند. استراتژی های تاب‌آوری بر روش ها و ابزارهای جدید برای مواجه با تغییرات پیچیده تاکید دارند که  به انطباق‌پذیری و سازگاری سریع در شرایط عدم اطمینان و بهره گیری از فرصت های جدید کمک می کنند.

پاندمی کرونا شرایطی را در کشور بوجود آورده است که بیشتر کسب‌وکارها در زمان حال به بقا می اندیشند و پایان بحران نیز لزوماٌ به معنی بازگشت به دوره ماقبل بحران نیست. لذا کارآفرینان و مدیران ارشد برای کاهش تهدیدها و افزایش امکان بقا و بهره گیری از فرصت های آتی در دوره پساکرونا به استراتژی های تاب‌آوری نیاز دارند. یعنی کسب‌وکارها برای بقا (تاب‌آوری) بایستی کلان نگری (استراتژیک عمل کردن)داشته باشند.  بر اساس تجارب شرکت‌های مشاوره‌ای برتر جهان و مصاحبه با کارآفرینان ابعاد استراتژی‌های تاب‌آوری در پنج بخش بررسی شده‌اند.

پنج استراتژی تاب آوری است که به بقا، شرکتها کمک می کند عبارتند از:

 ۱- سرمایه انسانی- اقدامات پیشگیرانه و حمایتی

سرمایه انسانی بازوی شرکت ها برای دستیابی به اهداف است. نیروی انسانی منبع شایستگی‌های فنی و ارتباطی و غیره است. یکی از مهمترین وظایف مدیران در مواجهه با بحران‌ کرونا آن است که محیط کار ایمن و سلامت ایجاد کنند و به‌گونه‌ای اقدام نمایند که کارکنان کماکان احساس کنند که سازمان برای آنها ارزش قائل است. حمایت از کارکنان در این شرایط بر تعهد بلندمدت کارکنان تاثیر مثبت دارد. تشویق کارکنان به اقدامات ابتکاری و مشارکت فعالانه آنها برای کاهش پیامدهای بحران ضروری است. از دست دادن نیروهای با استعداد در زمان فعلی، در دوران پساکرونا به سادگی قابل جبران نخواهد بود. همچنین ممکن است برند کارفرمایی شرکت‌ها را تحت تاثیر منفی قرار دهد.

راهکارهای زیر برای حمایت از سرمایه‌های انسانی درشرکت‌های ایرانی در مقابله با بحران کرونا ویروس ارائه می‌گردد: 

 - تاکید بر موقتی بودن بحران و بازگشت کارکنان به محیط کار پس از برقراری شرایط عادی.

  - تدوین و ابلاغ دستورالعمل‌های بهداشتی، مراقبتی و پیشگیرانه.

- ارایه آموزش‌های خاص ‌مراقبتی و پیشگیرانه به کارکنان در محیط کار

- ارایه آموزش‌های تخصصی مورد نیاز کارکنان به صورت مجازی.

- بکارگیری اقدامات مراقبتی و پیشگیرانه و نظارت دقیق بر اجرای دستورالعمل‌های مرتبط.

 - بررسی امکان دورکاری و تعیین معیارهای ارزیابی عملکرد کارکنان در دروه دورکاری.

- کاهش ساعت‌کاری و بررسی ساعت‌کاری انعطاف‌پذیر.

- تلاش برای پرداخت حقوق و مزایای کارکنان در حد امکان.

- بکارگیری اقدامات ابتکاری برای حفظ کارکنان به جای تعدیل نیرو مانند پرداخت بخشی از حقوق، کاهش پرداخت مزایا به صورت موقت.

- برگزاری جلسات به صورت ویدیو کنفرانس.

- حمایت روانی از کارکنان با اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی برنامه‌ها و اقدامات.

- تشویق کارکنان به ارائه پیشنهادات ابتکاری و کاربردی مرتبط با مدیریت بحران.

۲ - اقدامات ابتکاری در حوزه بازاریابی و فروش

بازاریابی فرایند برنامه‌ریزی و اجرای فعالیت‌های قیمت‌گذاری، تبلیغات و فروش کالاها و خدمات است. با شروع بحران کرونا جامعه از نظر روانی و اقتصادی آسیب دیده است. مشتریان برای انطباق خود با بحران عادات و رفتار خرید خود را تغییر داده‌اند. لذا شرکت‌ها در این دوران برای تطابق با تغییرات بازار و انطباق با رفتارهای جدید مصرف‌کنندگان بایستی اقدامات مناسبی اتخاذ نمایند. نکته مهمی که باید مدنظر داشت آن است که استراتژهای بازاریابی با مزیت‌های رقابتی در ارتباط مستقیم است و می‌تواند به افزایش نقدینگی در شرایط فعلی کمک مستقیم کند. لذا شرکت ها بایستی هوشمندانه اقدامات ابتکاری در عناصر اصلی آمیخته بازاریابی (مکان، محصول، قیمت و ترویج) را استفاده نمایند.

راهکارهای زیر برای ارتقای توانمندی بازاریابی شرکت‌ها در مدیریت بحران ارائه می‌گردد: 

-  بهره‌ مندی از سایر روش‌های فروش مانند فروش آنلاین

- توسعه سبد محصولات با نوآوری سریع مبتنی بر نیازهای مشتریان.

- اجتناب از سوء استفاده از بحران برای کسب سودهای کوتاه مدت در راستای بازاریابی اجتماعی

- برقراری ارتباط مداوم با مشتریان از طریق کانال‌های مختلف (تلفن، پیام کوتاه، ایمیل و شبکه‌های اجتماعی).

- تقویت شبکه توزیع محصولات.

- رصد دائمی اقدامات بازاریابی رقبای محلی و بهترین‌های صنعت.

- بهینه کاوی از بهترین تجربیات و اقدامات بین‌المللی.

- اقدامات ابتکاری در خصوص مقابله با افت تقاضا.

- توجه به انتظارات مشتریان در بخش‌های مختلف بازار.توجه به اولویت‌گذاری مشتریان و محصولات.

۳- اقدامات ابتکاری در زنجیره تامین مواد

زنجیره‌ تامین شامل شبکه‌ تامین‌کنندگان، تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان، عمده فروشان و خرده فروشان است که به تامین مواد اولیه و حمل و نقل کمک می کنند. مدیریت زنجیره تامین عبارت است از فرآیند برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل عملیات مرتبط با زنجیره تامین و جابجایی‌ها و موجودی انبار با هدف حداقل سازی هزینه‌ها و حداکثر سازی کارایی و سود است. به دلیل افت تولید درکشورهای مختلف، محدودیت سفرهای بین شهری مشکلات زیادی را در زنجیره تامین کسب وکارها بوجود آورده است، لذا بایستی با اقداماتی ابتکاری این مشکلات تامین مواد اولیه را کاهش داد.

۴- مدیریت مالی

مدیریت مالی به مدیریت منابع و مصارف شرکت به صورت کارا و اثربخش اطلاق می‌گردد. نظام مالی شامل  برنامه‌ریزی مالی، پایش، کنترل تعهدات مالی مشتریان و حساب های دریافتنی و تعهدات مالی به تامین‌کنندگان، کنترل بودجه عملیاتی و صورت درآمد-هزینه را  شامل می‌شود. در دوره بحران کرونا مدیریت هوشمندانه مالی می‌تواند بقا را تضمین نماید. بحران کرونا باعث کاهش تقاضا و در نتیجه کاهش فروش کسب‌وکارها شده است، لذا در چنین شرایطی، جریان نقدینگی که حیات کسب‌وکارها به آن وابسته است را با مشکل مواجه کرده است و تمرکز بر مدیریت منابع مالی و انضباط مالی را ضروری نموده است.

۵- تفکر استراتژیک و کارآفرینانه

تفکر استراتژیک فرآیندی است که بواسطه آن، مدیران با نگریستن در سطح کلان و کل نگری، دیدگاه متفاوتی از شرکت و محیط یافته و روندهای آینده صنعت را مشخص می کنند. تفکر استراتژیک را می‌توان فرآیند تحلیل و ارزیابی محیط کسب‌وکار، خلق چشم‌انداز آینده و توسعه اقدامات ابتکاری برای دستیابی به اهداف کلان شرکت تلقی نمود.. این تفکر علاوه بر تحلیل های کمّی و عددی بر نگرش کارآفرینانه، خلاقانه و غیرخطی تاکید دارد.در دوره بحران کرونا که ویژگی آن تغییر انتظارات مشتری، کارکنان و ذی نفعان است، تفکر استراتژیک به عنوان هسته مرکزی خلق مزیت رقابتی تلقی می‌گردد تا بتوان با تغییرات همسو شد و پاسخ مناسبی ارائه داد.

منابع: سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، بخش پژوهش و اقتصادی، 31 فروردین ماه 99.

تلخیص گزارش دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران که با همکاری ایرنا تهیه و تنظیم شده بود.

اشتراک گذاری پست در شبکه های اجتماعی