مقدمه :

امروزه نام و مارك تجاري خوشنام و معتبر و رعايت اصول اخلاقي يكي از اصلي ترين اقلام دارايي هاي نامشهود سازمان ها است . اين امر نتيجه سال ها ارتباط موفق ، اخلاقي و مبتني بر كيفيت و مشتري مداري بين يك سازمان و مشتريان آن است . خوشنام بودن و رعايت اصول ياد شده امروزه از مفاهيم اصلي و مهم در دنياي پر رقابت كسب و كار است . يكي از ابعاد مهم سازمان ها در ذهن و فكر ذينفعان ، خوشنامي كارفرما و نيز داشتن كاركنان شايسته و با استعداد و متعهد است . به عبارت ديگر كاركنان ترجيح مي دهند با كارفرمايي كار كنند كه همواره به اصول اخلاقي پايبند بوده و ارزشي را كه مورد اعتماد مشتريان و بازار مصرف است حفظ نمايد .

تعريف اخلاق

خيلي از نويسندگان اخلاق (Ethics) و سيرت (Morality) را مترادف مي دانند كه در آن سيرت اعتقاد به رفتار درست يا غلط فرد ، گروه يا جامعه تعبير و تفسير مي شود . رفتار اخلاقي نشانگر « خوب » و « درست» در مقابل « بد » و « غلط » است . رابنيز معتقد است اخلاق مجموعه قواعد و اصولي است كه رفتار درست و غلط را تعريف مي كند . از ديدگاه حقوقي ، اخلاق را مي توان سازگاري با روش هاي درست تعريف كرد . اخلاق به سخن ديگر، مطالعه فلسفي ارزش معنوي رفتار انساني و قواعد حاكم بر آن است . (گريمشو ،2001) .

قضاوت اخلاقي يكي از بحث انگيزترين مفاهيم نزد نوع بشر است . در طول حيات بشر براي توجيه استانداردهاي اخلاقي و تبيين فلسفه زير بنايي اصول اخلاقي تلاش هاي زيادي شده است كه مي توان اين تلاش هاي فكري را در قالب چند نظريه خلاصه كرد ( كول و همكاران ، 2000 )‌ :

1- نظريه شناخت گرايي (Cognitivism) : مطابق نظريه شناخت گرايي اين ادعا وجود دارد كه مي توان درست را از غلط بازشناخت ، طرفداران اين نظريه معتقد هستند كه حقايق اخلاقي عيني هستند ، مي توان آنها را مانند ديگر حقايق موجود در جهان به درستي دريافت .

2- نظريه فرمان الهي (Devin command theory) : يك منبع روشن اخلاق را بايد در دين جستجو كرد . يكي از زير مجموعه هاي اين رويكرد ، نظريه وجداني بودن اخلاق است . طرفداران اين نظريه معتقد هستند كه خداوند ، نيرويي را در درون انسان قرار داده است كه تكليف را به انسان الهام مي كند و در كارهاي اخلاقي از درون انسان به او فرمان مي دهد .

3- نظريه پيامدگرايي : اين نظريه خوب و بداخلاقي را بر حسب پيامدهاي عمل انسان ارزيابي مي كند . اين نگرش ارزش اخلاقي رفتار فرد را با آن رفتار تعيين مي كند و به سخن ديگر ، بر پيامد اعمال افراد تاكيد دارد نه نيت آنان .

4- نظريه وظيفه گرايي : اين نظريه مقابل نظريه پيامد گرايي است . مطابق اين نظريه ، ارزش اخلاقي هر عمل به نيت شخص تصميم گيرنده بستگي دارد يعني بطور ذاتي بد يا خوب هستند .

راولز معتقد است كه عدالت توزيعي را مي توان از يك سيستم اقتصادي توزيع منافع به يك سيستم اخلاقي براي ارزيابي رفتار گسترش داد كه براساس آن ،‌هر عمل در صورتي كه به افزايش همكاري بين اعضاء جامعه منجر شود ، درست ، عادلانه ، و مناسب است .

5- نظريه نسبي گرايي (Relativism) : طرفداران نسبي گرايي اخلاقي معتقدند كه تصميمات راجع به اخلاقي بودن چيزي ، تابعي است از فرهنگ يا افراد . آنان اشاره مي كنند كه استانداردهاي اخلاقي به دليل تفاوت هاي ارزشي فرهنگ ها نمي تواند جهان شمول باشند . بنابراين ، هنجارهاي اخلاقي را بايد بر پايه فرهنگ جستجو كرد .

6- نظريه خودگرايي اخلاقي (Ethical Egoism)‌ : اشاره به اين موضوع دارد كه تنها استاندارد رفتار اخلاقي عبارت است از التزام فرد به افزايش منافع خودش در مقايسه با ديگران . در اين صورت فرد خودنگر ، زماني منافع ديگران را لحاظ مي كند كه آن را با منافع خودش همسو ببيند . بيشتر كارها در زمينه اخلاق تجاري بر اين پيش فرض استوار است . البته نگرشي كه فريمن ارائه داد ، خواهان آن است كه در مدل نفع گرايي شخص مديريت ، منافع افراد ذينفع نيز در نظر گرفته شود .

بيانيه ارزش ها (Value Statement)

مديران منابع انساني به عنوان معيار اخلاقيات سازمان هاي خود به معرفي ، تبليغ و تعميق ارزش ها و اصول اخلاقي اهتمام كنند تا اطمينان حاصل شود معيار همه تصميم گيري هاي سازمان ها بيانيه ارزش ها است .

عليرغم همه تفاوت هاي فرهنگي ، تجارب موجود حاكي از آن است كه حداقل پنج ارزش بنيادي مشترك در همه جوامع محترم شمرده مي شود و انتظار مي رود همه سازمان ها و مديران آنها پايبند به اين ارزش ها باشند . اين ارزش ها عبارتند از :

1. صداقت (Honesty)
2. مسنوليت پذيري (Responsibility)
3. مراعات ،‌توجه و احترام به ديگران (Respect)
4. انصاف و عدالت (Fairness)
5. همدردي ، دلسوزي و شفقت (Compasion)

اين ارزش ها در برخورد با مشتريان ، كاركنان و ساير ذينفعان بايد راهنماي مديران و تصميم گيران باشد .

ويژگي هاي شركت ها و سازمانهايي كه اصول اخلاقي تجارت را رعايت مي كنند

موسسات ، سازمانها و شركتهايي كه مي خواهند در شرايط بحران اقتصادي به حيات خود ادامه دهند و در بازار محصولات معتبر ، خوشنام ، نمونه و الگو و نيز مورد احترام و قابل اعتماد باشند و با ذينفعان خود ( شامل مشتريان ، تامين كنندگان ، كاركنان و سهامداران ) رفتار مناسب و خوب داشته باشند و نيز سودآور بوده و منابع مالي لازم براي رشد و حفظ استقلال مالي خود را به خوبي تامين نمايد بايد داراي ويژگي هاي زير باشد:

• صادق و اخلاق مدار
• قابل اعتماد و وفادار
• پايدار و ثابت قدم
• اشتياق آفرين و الهام بخش
• مراقب و حساس نسبت به ديگران
• يكپارچگي و انسجام زياد
• عملگرا و توليد محور ، سختكوش و داراي پشتكار
• مسئول ، منصف و حرفه اي
• پرتلاش
• درستكار
• متعهد و وفادار به عهد و پيمان

اصول اخلاقي تجارت و كسب و كار

امروزه بحث اخلاق حرفه اي ، اخلاق كار ، تعهد ، پاسخگويي ، رعايت استانداردهاي اخلاقي و مشتري مداري بطور جدي بر آن تاكيد مي شود . همچنين به طور گسترده بر تعهد به ارتقا ارزش هاي اجتماعي در قالب منشورهاي اخلاقي و نيز پاسخگويي اجتماعي ، تعالي سازماني ، كيفيت ،‌رضايت مشتري و تعيين خطوط راهنماي اخلاق كسب و كار و نيز ايفاي مسئوليت هاي سازمان در قبال همه ذينفعان ( به ويژه جامعه از نظر محيط زيست و كاركنان از نظر فضاي انساني و پشتيبان رشد ) تاكيد فراوان شده است .

نتيجه گيري

شركت ها و موسسات و سازمانها براي حفظ و بقاء در دنياي پرچالش رقابت كسب و كار بايد يك توليد كننده خوشنام ( از ديدگاه بازار و مصرف كنندگان ) و نيز يك كارفرماي خوشنام ( از ديدگاه كاركنان ) باشند و به اخلاق و اصول و معيارها و ضوابط مرتبط با آن پايبند بوده و همواره داراي ويژگي هاي قابل اتكاء ، مورد احترام و قابل اعتماد باشند و با ذينفعان خود رفتار كاملاً حرفه اي داشته باشند . همچنين امكان رشد شخصي و حرفه اي را براي كاركنانش فراهم و به مسئوليت ها و نقش اجتماعي خود پايبند بوده و در بازار محصول نيز رهبري بازار را با بهره گيري از نام و مارك تجاري جذاب و مورد اعتماد مشتريان بر عهده بگيرد .

 گرداوری و تنظیم:حسن قاسمی شاد مدرس و مشاور مدیریت وکارافرینی        

                        

منابع و مآخذ

1. درآمدي بر اخلاق حرفه اي ، احد فرامرز قراملكي ، انتشارات سرآمد ، چاپ اول 1387.
2. اخلاق كار و ارزش هاي سازماني ، دكتر عباس منوريان ، انتشارات موسسه آموزش و پژوهش مديريت و برنامه ريزي ، چاپ دوم 1386.
3. مديريت اخلاقي در خدمات دولتي ،‌آلن لاوتن ،‌ترجمه دكتر محمدرضا ربيعي مندجين ، دكتر حسن گيوريان ،‌انتشارات يكان ، چاپ دوم پاييز 1384 .
4. درس نامه مديريت دولتي نوين ( فصل هشتم ) / تاليف فرج ا... رهنورد ، تهران موسسه آموزش و پژوهش مديريت و برنامه ريزي ، 1385 .
5. سرمايه انساني مزيت رقابتي سازمان ها در عرصه جهاني سازي : گزيده مقالات سي و هفتمين كنفرانس جهاني منابع انساني ( يونان – آوريل 2005 ) ، ترجمه و تاليف بهزاد ابوالعلايي ، عباس غفاري . تهران ؛ سرآمد ، 1388 .

جهاني شدن ، رشد و فقر / ( نوشته پل كالير ، ديويد دالر ) ، تحت نظارت نيكلاس استرن ، ترجمه غلامحسين فيروز فر ، تهران ؛ موسسه عالي آموزش و پ