تغییر و تحولات سریع در بازارهای جهانی ، سازمانها را با چالشهای مختلفی روبرو کرده است وحتی باقی ماندن دربازارهای داخلی مستلزم رقابت با رقبای قدرتمند است و با توجه به گسترش و پیچیدگی اهداف ، فرایندها وساختار سازمانی درصحنه رقابت ، سازمانهایی می توانند به بقای خود ادامه دهند که نسبت به خواسته ها وانتظارات مشتریان و ذی‌نفعان پاسخگو باشند.

مطالعات متعددی در زمینه شناسایی و اشاعه عوامل کلیدی موفقیت سازمانها به منظور بهبود عملکرد آنها صورت گرفت که جوایز ملی کیفیت و مدل‌های سرآمدی کسب و کار دمینگ ، بالدریج وبنیاد مدیریت کیفیت اروپا معروفترین مدلهای سرآمدی کسب و کار هستند ولی مدل های ترکیبی خاص دیگری در کشورهای دیگر توسعه داده شده که از مدل های یاد شده الهام گرفته است.

EFQM مدل

مدل تعالی ، ساختار مدیریتی است که با تکیه براصول و مفاهیم اساسی و توجه داشتن به معیارهای اصلی مدیریت کیفیت فراگیر و سیستم خودارزیابی موجبات پیشرفت و بهسازی را فراهم می کندو ابزاری جهت سنجش میزان استقرار سیستم‌ها در سازمان است که مسیر فعالیت مدیران را برای بهبود عملکرد شناسایی و تعیین می‌کند‌. بنابراین پیام کلیدی مدل تعالی متکی بر پاسخ دادن به دو سوال است که چگونه این مدل به عنوان یک ساختار مدیریتی مناسب و منطقی شناسایی می شود و چه کسانی می‌توانند در این زنجیره ارتباط و تعاملات نقش اساسی را ایفا کنند. در سطح اول این مدل اهداف کلی و در سطح بعدی اهداف کلی به درجات و مقیاس های کمی و قابل اندازه‌گیری تجزیه و تبدیل می شود .خود ارزیابی بیانگر بررسی جامع ، سیستماتیک و منظم عملیات سازمان و ارزیابی نتایج در قالب مدل سرآمدی است. کلیه سازمانها با اندازه های مختلف ، اعم از دولتی، خیریه ، نظامی ، بیمارستانها و شرکتهای خصوصی از این مدل استفاده می کنند . برخی سازمانها خود ارزیابی را برای کل سازمان و برخی دیگر برای واحدهای خاص و یا واحد عملیاتی مورد استفاده قرار می دهند.

مدل یاجایزه دمینگ

برترین جایزه بهبود کیفیت در ژاپن، جایزه دمینگ است. این جایزه در سال ۱۹۵۱ توسط انجمن مهندسین و دانشمندان ژاپن به پاس قدردانی از خدمات دکتر ادوارد دمینگ در کنترل کیفیت و تحت تأثیر نظرها و عقاید وی طرح ریزی و پیشنهاد گردید. این جایزه از قدیمی ترین جوایز کیفیت و بهره وری در سطح جهان است که با توجه به تئوری های جدید مدیریت و شرایط نوین اقتصادی به منظور بهبود وضعیت صادرات کشور ژاپن از طریق بهبود کیفیت محصولات، ترویج کنترل کیفیت فراگیر در سطح شرکت یا کنترل کیفیت جامع در بین صنایع، شناخت راهبردهای موفقیت آمیز در امر کیفیت، و ارتقای آگاهی در خصوص اهمیت و روش های مدیریت کیفیت شکل گرفت. جایزه کیفیت دمینگ در طول حیات خود بارها مورد بازنگری قرار گرفته و این بازنگری ها همچنان ادامه دارد. این جایزه شامل بخش های متعدد از جمله افراد، کارخانجات و شرکت های کوچک یا بخش های یک سازمان می شود معیارهای دهگانه جایزه دمینگ که همه دارای امتیاز یکسان هستند در شکل  ۱ نشان داده شده اند.

شکل ۱: معیارهای جایزه دمینگ

عمده ترین مفاهیم کلیدی و ارزشی در جایزه دمینگ عبارتند از: مشتری گرایی، نگرش سیستمی، بهبود مستمر، مسئولیت پذیری عمومی، ایمنی و قابلیت اطمینان، کنترل فرایند آماری و فرایندگرایی. هر یک از معیارهای دهگانه دارای معیارهای فرعی است.

مدل تعالی بالدریج

در سال ۱۹۷۸ به دنبال مطالعات صورت گرفته در وزارت بازرگانی آمریکا در خصوص علل توفیق ژاپن نسبت به آمریکا، جایزه ملی کیفیت آمریکا تهیه و با توجه به نقش مالکولم بالدریج در تهیه آن به نام جایزه ملی کیفیت مالکولم بالدریج نامگذاری شد. معیارهای مدل بالدریج بر مبنای مجموعه ای از ارزش های محوری(Core Values) و مفاهیم اساسی و در جهت تحقق آنها تنظیم شده است. این ارزش ها عبارتند از: رهبری آرمان گرا، مشتری گرایی، یادگیری فردی و سازمانی، ارزش گذاری به کارکنان و شرکا، سرعت عمل و انعطاف پذیری، تمرکز بر آینده، مدیریت نوآوری، مدیریت بر مبنای واقعیات، مسئولیت پذیری عمومی و شهروندی، تمرکز بر نتایج و ایجاد ارزش و نگرش سیستمی.

در مدل تعالی عملکرد بالدریج هفت حوزه مورد بررسی قرار می گیرد و هر حوزه به تعدادی معیار تقسیم می شود. در هر معیار نیز زمینه های ویژه ای مدنظر قرار می گیرد. چارچوب این مدل در شکل زیر ارائه شده است.

چارچوب مدل تعالی عملکرد مالکولم بالدریج بالدریج

چنانکه در شکل دیده می شود راهبردها و برنامه های اجرایی متمرکز بر مشتری و بازار از دو طریق رهبری و بازخور حاصل از نتایج کسب و کار مورد بازنگری قرار گرفته و همانند چتری تمامی حوزه ها را تحت پوشش قرار می دهد. همچنین اطلاعات حاصل از تمام حوزه ها دریافت می شود و پس از تجزیه و تحلیل نتایج مربوط در اختیار تمام حوزه ها قرار می گیرد.

 

  

مدل های تعالی سازمانی

دستاوردهای بالغ بر ۵۰ سال تجربه برنامه ریزی توسعه ، شرایط خطیر کنونی اقتصاد ایران به ویژه ازنظر روند نگران کننده عرضه وتقاضای نیروی کار،روند نگران کننده و نزولی سرمایه گذاری در بخشهای مولد اقتصاد در کنار حجم عظیم منابع وامکانات موجود اما بلا استفاده در سطح کشور و بالاخره روند جهانی شدن اقتصاد هریک به نوعی و با منطق خاص خود نشان دهنده این واقعیت است که راه منحصر به فرد موفق برای رویارویی فعال وثمربخش با چالشهای موجود جهانی شدن ، سامان دادن برنامه توسعه کشور بر پایه اصول وموازین بهره وری است ، برنامه ای که در آن به جای اتخاذ رویکرد تزریق مستمر و فزایند ارز و ریال برکارآمد سازی نحوه استفاده از منابع تاکید می گردد و با توجه به این امر و همچنین نگرانی صنایع وسازمانهای اقتصادی کشور از پیوستن به تجارت جهانی وطرح سوالاتی که آیا سازمانهای صنعتی کشور ما توان رقابت دراین فضا را دارند ؟ در چه معیارهایی ضعیف هستیم ؟سازمان ما چگونه بایستی باشند که در رقابت پیروز میدان باشیم ؟ و تفاوت سازمان ما با یک سازمان سر آمد و متعالی در مقیاس جهانی چیست ؟ دلائلی است که موجب شد موسسات اقتصادی کشورمان به دنبال الگوهایی از سازمانهای موفق در امر کسب و کار باشند ، سازمانهایی که نیازهای اصلی جامعه را به بهترین نحو برآورده می کند و در این راه سرآمد دیگر سازمانها هستند و می دانند در فضای رقابتی برای رشد ، ماندگاری و برتری ، چگونه باید عمل کنند.

مزایای مدلهای تعالی سازمانی

۱- این مدل از فرآیندهای سازمانی سیستماتیک و فراگیر برخوردار است .

۲- نسبت به تغییر و تحول و نیازهای ذی نفعان واکنش سریع دارد.

۳- به نتایج کسب شده توسط سازمان توجه ویژه ای دارد.

۴- ارزیابی مبتنی بر واقعیات است .

۵- مشارکت گسترده کارکنان در انجام امور را مد نظر قرار میدهد.

۶- نقاط قوت زمینه های بهبود پذیر در این مدل قابل شناسائی است .

۷- زبان مشترک مدیریت و کارکنان را فراهم میکند.

۸- تبادل تجربیات درون و بیرون سازمان با بکار گیری ابزار الگو برداری صحیح صورت میگیرد.

۹- به منظور سر آمد کردن سازمان از روش خود ارزیابی استفاده می شود.

۱۰- محرکی برای یادگیری های فردی و سازمانی است.

۱۱- نشان دادن تصویری واقعی از کیفیت فعالیتهای سازمان

۱۲- شناسایی حوزه های تمرکز فعالیتهای بهبود

۱۳- ساماندهی طرحهای بهبود در چارچوبی واحد

نتیجه گیری

در مراحل اجرایی کیفیت کسب آگاهی و دانش رقابتی‌، جهت ایجاد آمادگی در سازمان برای ایجاد تغییر لازم به نظر می رسد. بر این اساس ، رهبر از نقش محوری در توسعه استراتژی‌ها برخوردار می شود و منابع انسانی از اطلاعات صحیح برای بودجه بندی مناسب ، تصمیم گیریهای دقیق و ایجاد محیطی که باعث پرورش نوآوری می شود برخوردار خواهند شد و زمینه برای مشارکت در زنجیره ارزش و فرایندهای استراتژیک بین سازمانها و با افزایش توان شرکا بستر ارائه و ارزیابی محصول و خدمات با کیفیت به مشتری فراهم می شود. سازمانی که خواهان یک موقعیت سرآمد در مقایسه با رقبای خود است، می بایست در پاسخ گویی به نیازها و انتظارات مشتری با استفاده از دانش رقابتی موجود در سازمان واستفاده از مدلهای یاد شده عمل کند.

منابع:

دکتر حسین ادب،نیل به سرآمدی با ابزار مدیریت دانش ،ماهنامه تدبیر سال هجدهم ،شماره 182.

سایت نواندیشان پرس ،مدل دمینگ امیر یوسفی .

سایت نو اندیشان پرس ،مدل بالدریج سهیل صدیق .

سایت نو اندیشان پرس ،مدل تعالی سازمانی فروغ باقری .